Blog

Nowe regulacje zwiększają skuteczność ochrony osób dotkniętych przemocą w rodzinie

Ustawą z dnia 30.04.2020 roku o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, wprowadzone zostały nowe regulacje, które za zadanie mają zwiększyć skuteczność ochrony osób dotkniętych przemocą w rodzinie (chodzi tu zarówno o osoby najbliższe w rozumieniu art. 115 § 11 k.k., jak i osoby wspólnie zamieszkujące lub gospodarujące) oraz umożliwić szybkie odizolowanie osoby dotkniętej przemocą od osoby stosującej przemoc. Zmiany wejdą w życie od dnia 30.11.2020 roku.

Zupełnie nowym instrumentem mającym służyć bardziej skutecznej ochronie osoby dotkniętej przemocą jest nadanie Policji uprawnienia do wydania wobec osoby stosującej przemoc w rodzinie, nakazu natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazu zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia - w sytuacji, gdy stwarza ona zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby dotkniętej tą przemocą.

Policjant w celu stwierdzenia zasadności wydania nakazu lub zakazu będzie musiał dokonać oceny ryzyka zagrożenia dla życia, lub zdrowia, biorąc pod uwagę w szczególności: akty przemocy fizycznej w rodzinie, wiek osoby dotkniętej przemocą w rodzinie stosowanie przemocy w rodzinie wobec kobiety w ciąży, niepełnosprawność, zależność osoby dotkniętej przemocą w rodzinie od osoby stosującej przemoc ze względu na stan zdrowia lub jej zaburzenia psychiczne, zaburzenia psychiczne osoby stosującej przemoc, jej stan podczas interwencji związany z użyciem, nadużywaniem lub uzależnieniem od alkoholu, środków odurzających lub psychotropowych, kierowanie gróźb użycia przemoc, dostęp do niebezpiecznego narzędzia lub broni, informacje o dotychczas stosowanej przemocy lub prowadzonych postępowaniach w związku z użyciem przemocy, informacje o probach targnięcia się na życie w związku ze stosowaniem przemocy.

Osoba zgłaszająca przemoc w rodzinie przesłuchiwana będzie w charakterze świadka na okoliczności wskazane w zgłoszeniu - o ile to możliwe na miejscu zdarzenia. Policja przed wydaniem nakazu lub zakazu będzie także mogła dokonywać innych czynności, w tym: przesłuchać w charakterze świadków również inne osoby, w szczególności wszystkie dotknięte tą przemocą osoby pełnoletnie wspólnie zajmujące mieszkanie, wysłuchać osobę stosująca przemoc w rodzinie (o ile nie utrudni to natychmiastowego wydania nakazu lub zakazu), a także zażądać dodatkowych informacji od instytucji lub organów. Osobę małoletnia, która w chwili przesłuchania nie ukończyła 15 lat, można będzie przesłuchać tylko wówczas, gdy jej zeznania będą mogły mieć istotne znaczenie dla sprawy, w szczególności, gdy jest jedynym świadkiem zdarzenia. Przesłuchanie takiej osoby małoletniej przeprowadzać będzie sąd opiekuńczy, włącznie w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach, z udziałem prokuratora oraz biegłego psychologa i z przesłuchania tego sporządzany będzie protokół, oraz nagranie obrazu i dźwięku.

Nakaz lub zakaz:
- jest natychmiast wykonalny;
- wydany może zostać podczas interwencji Policji podjętej we wspólnie zajmowanym mieszkaniu lub jego bezpośrednim otoczeniu (nawet podczas nieobecności osoby stosującej przemoc), bądź też w związku z powzięciem informacji o stosowaniu przemocy w rodzinie;
- zawierać będzie określenie co do obszaru lub odległości od wspólnie zajmowanego mieszkania, która osoba stosująca przemoc w rodzinie jest obowiązana zachować;
- doręczany będzie niezwłocznie osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, osobie stosującej przemoc (w razie niemożności doręczenia, doręczenie uważa się za dokonane przez umieszczenie na drzwiach wspólnie zajmowanego mieszkania zawiadomienia o wydaniu nakazu lub zakazu wraz z wezwaniem do niezwłocznego kontaktu z właściwa jednostka Policji, miejscu odebrania nakazu lub zakazu, a także zasadach zabrania ze wspólnie zajmowanego mieszkania przedmiotów osobistego użytku i służących do świadczenia pracy oraz będących własnością osoby stosującej przemoc w rodzinie zwierząt domowych) oraz prokuratorowi;
- o wydaniu nakazu lub zakazu zawiadamiany będzie właściwy miejscowo zespół interdyscyplinarny oraz gdy w mieszkaniu zamieszkują osoby małoletnie, także właściwy miejscowo sad opiekuńczy.

Policjant, w przypadku wydania nakazu lub zakazu, informować będzie osobę dotknięta przemocą w rodzinie m.in. o możliwości i sposobie złożenia zadania, aby sad zobowiązał osobę stosująca przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazał zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, a także o obowiązku wszczęcia przez organy ścigania, niezależnie od wydanego nakazu lub zakazu, postępowania karnego w związku z popełnieniem ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy i możliwości stosowania w toku prowadzonego postępowania środków zapobiegawczych.

Czynność opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia przez osobę stosująca przemoc w rodzinie, wobec której wydano nakaz lub zakaz, wymaga sporządzenia protokołu, który podpisywać będą pełnoletnie osoby uczestniczące w czynności.

Osoba stosująca przemoc w rodzinie, wobec której wydano nakaz lub zakaz:
- będzie miała prawo zabrać ze wspólnie zajmowanego mieszkania przedmioty osobistego użytku i służące do świadczenia pracy lub będące jej własnością zwierzęta domowe (w braku sprzeciwu osób wspólnie zajmujących mieszkanie); jeżeli w okresie obowiązywania nakazu lub zakazu zajdzie potrzeba zabrania mienia stanowiącego jej własność, może się to odbyć jeden raz i wyłącznie w obecności policjanta, po wcześniejszym uzgodnieniu przez nich terminu z osobą dotknięta przemocą (osoba ta będzie miała prawo brać udział w tej czynności lub upoważnić do udziału w niej inną osobę);
- będzie miała obowiązek pozostawić w opuszczanym mieszkaniu klucze do wspólnie zajmowanego mieszkania i pomieszczeń jego bezpośredniego otoczenia;
- będzie obowiązana wskazać jednostce organizacyjnej Policji, kto?rej policjant wydał nakaz lub zakaz, adres miejsca pobytu, a także, o ile to możliwe, numer telefonu, pod którym będzie dostępna, oraz poinformować te jednostkę Policji o każdej zmianie adresu lub numeru; jeżeli zmieni miejsce pobytu, nie będzie dostępna pod wskazanym przez siebie numerem telefonu, nie zawiadamiając o tym jednostki organizacyjnej Policji, na skutek czego nie odbierze korespondencji pod wskazanym adresem lub nie stawi się we wskazanej jednostce organizacyjnej Policji w celu jej odbioru w ciągu 24 godzin od pozostawienia zawiadomienia o korespondencji, korespondencja zostanie uznana za doręczona z upływem tego terminu ? chyba, że miejsce pobytu tej osoby będzie Policji znane.

W okresie obowiązywania nakazu lub zakazu Policja przynajmniej trzykrotnie sprawdza, czy nakaz lub zakaz nie są naruszane, i podejmować będzie niezbędne czynności. Pierwsze sprawdzenie odbywać się będzie następnego dnia po wydaniu nakazu lub zakazu.

Uprawnienie do wydania nakazu lub zakazu poddane będzie kontroli sądu. Osobie stosującej przemoc w rodzinie, wobec której wydano nakaz lub zakaz, przysługiwać będzie w terminie 3 dni od doręczenia nakazu lub zakazu zażalenie do sadu rejonowego właściwego ze względu na miejsce położenia wspólnie zajmowanego mieszkania. Skarżący będzie mógł domagać się zbadania prawidłowości prowadzenia czynności, zasadności oraz legalności wydanego nakazu lub zakazu. Sad rozpozna zażalenie niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia jego wpływu do sadu.

O ile nakaz lub zakaz nie zostanie uchylony przez sąd po rozpoznaniu zażalenia, tracić on będzie moc:
- po upływie 14 dni od dnia jego wydania ? chyba że w tym czasie Sąd przedłuży czas jego stosowania na dalszy okres w drodze postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia w sprawach o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia;
- gdy osoba stosująca przemoc w rodzinie, wobec której wydano nakaz lub zakaz, została zatrzymana w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa, a następnie zastosowano wobec niej środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania lub nakazania okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.

Mając na względzie konieczność respektowania orzeczeń sądowych oraz decyzji Policji, ustawą dodany został nowy typ wykroczenia za niezastosowanie się do wydanego przez Policję lub przedłużonego przez sąd nakazu natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, lub zakazu zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, bądź też orzeczenia sądu, którym zobowiązano osobę stosującą przemoc do opuszczenia wspólnie. Czyn ten zagrożony będzie karą aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny (art. 66b k.w.). Z uwagi na zasadność szybkiego procedowania w tychże sprawach, wykroczenie to rozpoznawane będzie przez sądy w trybie przyspieszonym.

Obecnie natychmiastową izolację sprawcy od ofiary przemocy w rodzinie umożliwia wyłącznie dokonanie zatrzymania osoby podejrzanej o popełnienie przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej - gdy zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo, zwłaszcza, gdy tym grozi. Zatrzymanie nie trwa jednak dłużej niż 48 godzin, chyba, że osobie podejrzanej zostanie przedstawiony zarzut, a organ postępowania przygotowawczego wystąpi z wnioskiem do Sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania, który zostanie uwzględniony. W ramach postępowania karnego, w przypadku braku stosowania izolacyjnych środków zapobiegawczych, zastosowany może także zostać przez Prokuratora środek nieizolacyjny w postaci nakazania podejrzanemu okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Głównym celem stosowania środków zapobiegawczych nie jest jednak ochrona pokrzywdzonego, a zabezpieczenie prawidłowego toku prowadzonego postępowania karnego. Stosowanie tych środków ustaje najpóźniej wraz z prawomocnym zakończeniem postępowania sądowego. Z kolei Sąd wydając wyrok skazujący może orzec środek karny w postaci zakazu przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób, opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu lub nakazu okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Orzeczenie środka karnego wydawane jest jednak na określony czas (w zależności od rodzaju środka: od 1 roku do 10 lub do 15 lat).

Przyjęte obecnie regulacje w sposób niewystarczający zapewniają zatem ochronę osobie doznającej przemocy, jeżeli nie zostanie wszczęte postępowanie karne. Nie ma bowiem wówczas podstaw do natychmiastowego odizolowania osoby stosującej przemoc od osoby dotkniętej przemocą.

Zmiany niewątpliwie przyczynią się do usprawnienia procesu odizolowania osoby będącej ofiarą przemocy od sprawcy, jednak będą wymagały wnikliwości ze strony funkcjonariuszy Policji przy gromadzeniu dowodów i dokonywaniu kolejno oceny ryzyka zagrożenia dla życia lub zdrowia. W przeciwnym wypadku istnieją realne obawy, że dochodzić może do nadużyć, albowiem wydanie nakazu lub zakazu stanowi daleko idącą ingerencję w strefę prywatności osób zgłaszanych jako sprawców przemocy w rodzinie. W szczególności należy mieć bowiem na względzie, że wydanie nakazu lub zakazu możliwe jest pod nieobecność osoby zgłaszanej jako sprawca przemocy, nie jest też wymagane, aby osoba ta została wysłuchana. Kontrowersyjna przy tym jest również kwestia uznania za doręczony tej osobie nakazu lub zakazu z chwilą umieszczenia zawiadomienia o jego wydaniu na drzwiach wspólnie zajmowanego mieszkania - w przypadku braku możliwości jego doręczenia sprawcy przemocy. Od tego momentu liczony jest bowiem termin na złożenie zażalenia do sądu.