Blog

Zasadnicze zmiany w kodeksie karnym wykonawczym

Wprowadzono obszerne i zasadnicze zmiany w kodeksie karnym wykonawczym, który zawiera przepisy dotyczące przebiegu wykonywania kar, środków karnych oraz tymczasowego aresztowania. Jest to akt prawny o fundamentalnej roli w zakresie praw i obowiązków skazanych i tymczasowo aresztowanych.

Należy przy tym pamiętać, że jedną z kar, w polskim systemie prawa karnego, jest kara pozbawienia wolności, sama w sobie. Zatem istotą kary jest odizolowanie skazanego poprzez właśnie pozbawienie go wolności i nic innego. Natomiast w przestrzeni medialnej, przy okazji komentowania przedmiotowych zmian w prawie, pojawiają się wypowiedzi, że "więzienie to nie sanatorium" i tym podobne, które mają uzasadniać pogarszanie sytuacji skazanych, do czego w gruncie rzeczy prowadzi zmiana kodeksu karnego wykonawczego. Taki argument trafia w sposób bardzo celny do szerokich rzesz społeczeństwa, i trudno się temu dziwić, natomiast warto zabrać głos w obronie praw skazanych. Niewątpliwie skazany pozostaje człowiekiem i przynależą mu prawa człowieka, a kara pozbawienia wolności to nie kara dehumanizacji czy upokorzenia drugiego człowieka. Należy więc zadbać, żeby człowiek pozbawiony wolności, kontrolowany na co dzień przez drugiego człowieka, co samo w sobie niesie ogromne niebezpieczeństwo nadużyć uprawnień funkcjonariusza (a więc tego, który ma władzę nad więźniem), miał zagwarantowane fundamentalne prawa człowieka - prawo do skargi w razie łamania tych praw, prawo do kontaktu z rodziną, wreszcie prawo do zachowania swojej godności jako człowieka. Tym bardziej, że dzisiejszy więzień to jutrzejszy wolny człowiek po odbyciu kary, żyjący w społeczeństwie. Jeżeli w zakładzie karnym się go "odczłowieczy", zdehumanizuje, to nie wymagajmy, żeby po opuszczeniu zakładu karnego był osobą zresocjalizowaną, właściwie funkcjonującą w społeczeństwie.

Dokonane zmiany idą zdecydowanie w kierunku, z jednej strony, ograniczenia praw skazanych, a z drugiej, niejako "ułatwienia" pracy funkcjonariuszom Służby Więziennej i wymiarowi sprawiedliwości.

Nie można zapomnieć o tymczasowo aresztowanych, których status jest szczególny, bo nie są osobami prawomocnie skazanymi, a osobami, które obejmuje fundamentalne prawo domniemania niewinności. Wobec tych osób, które mogą być w przyszłości uniewinnione, ograniczanie praw w zakresie widzeń z rodziną lub kontaktów telefonicznych z rodziną i obrońcą, jest szczególnie drastyczne.

Do pozytywnych zmian można zaliczyć możliwość odbycia końcowej części kary w formie dozoru elektronicznego, poza zakładem karnym, co umożliwia kontrolę nad skazanym, a jemu samemu pozwala odbyć ostatnią część resocjalizacji w warunkach zbliżonych do tych, w jakich znajdzie się po odbyciu kary pozbawienia wolności. Zmiana ta powinna sprzyjać procesowi pozytywnej resocjalizacji.

Do najistotniejszych zmian zaliczyć należy:

- art. 6 k.k.w. - wprowadzono możliwość pozostawienia wniosku, skargi lub prośby bez rozpoznania, w sytuacji, gdy właściwy organ stwierdzi, że są one oczywiście bezzasadne; wprowadzono termin do wniesienia skargi jako 7 dni od dnia, w którym skazany dowiedział się o zdarzeniu będącym podstawą skargi (pozostawia się ją bez rozpoznania, chyba że niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od skazanego);

- art. 8 k.k.w. i art. 105b k.k.w. - ograniczono prawo do kontaktów telefonicznych osób skazanych; skazany może korzystać z samoinkasującego aparatu telefonicznego do kontaktu:
- z obrońcą lub pełnomocnikiem - co najmniej raz w tygodniu, w terminach ustalonych w porządku wewnętrznym obowiązującym w jednostce penitencjarnej, z aparatu telefonicznego do kontaktu z obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym; kontakt poza tymi terminami odbywać się może wyłącznie w szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli wyznaczone terminy czynności procesowych wskazują na konieczność niezwłocznego skorzystania z samoinkasującego aparatu telefonicznego - po uzyskaniu zgody dyrektora jednostki penitencjarnej;
- z inną osobą - co najmniej raz w tygodniu na własny koszt lub na koszt rozmówcy, w sposób i w terminach ustalonych w porządku wewnętrznym obowiązującym w zakładzie karnym; poza tymi terminami dyrektor zakładu karnego może udzielić zgody na skorzystanie z samoinkasującego aparatu telefonicznego do kontaktu z rodziną i innymi osobami bliskimi, jednak tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zwłaszcza gdy bezpośredni kontakt jest niemożliwy lub szczególnie utrudniony lub gdy wynika to z nagłej sytuacji życiowej;

- 217c k.k.w. - ograniczono prawo do kontaktów telefonicznych tymczasowo aresztowanego; tymczasowo aresztowany może korzystać z samoinkasującego aparatu telefonicznego do kontaktu:
- z obrońcą, pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym - co najmniej raz w tygodniu, w terminach ustalonych w porządku wewnętrznym obowiązującym w areszcie śledczym, po uzyskaniu decyzji organu, do którego dyspozycji pozostaje; kontakt poza tymi terminami odbywać się może wyłącznie w szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli wyznaczone terminy czynności procesowych wskazują na konieczność niezwłocznego skorzystania z samoinkasującego aparatu telefonicznego - po uzyskaniu zgody dyrektora jednostki penitencjarnej; zarządzenie o wyrażeniu zgody na kontakty telefoniczne z obrońcą lub pełnomocnikiem obowiązuje do chwili zakończenia wykonywania tymczasowego aresztowania, bez względu na zmianę organu, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje;
- z inną osobą - w terminach ustalonych w porządku wewnętrznym obowiązującym w areszcie śledczym, wyłącznie w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zwłaszcza gdy bezpośredni kontakt jest niemożliwy lub szczególnie utrudniony, lub gdy wynika to z nagłej sytuacji życiowej; przeprowadzenie rozmowy wymaga każdorazowej zgody organu, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, chyba że organ zarządzi inaczej;

- 217b k.k.w. - wprowadzono ograniczenie w zakresie cenzury korespondencji osób tymczasowo aresztowanych z profesjonalnymi pełnomocnikami; wyłącznie korespondencja tymczasowo aresztowanego z obrońcą ustanowionym lub wyznaczonym w sprawie, w której zastosowano tymczasowe aresztowanie, przesyłana jest bezpośrednio do adresata - chyba że organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zarządzi inaczej (dotychczas cenzurze nie podlegała korespondencja tymczasowo aresztowanego z obrońcą lub pełnomocnikiem będącym adwokatem albo radcą prawnym w każdej innej sprawie);

- art. 9 k.k.w. - określono, że sądem właściwym do rozpoznania wniosku o wstrzymanie wykonania kary jest sąd właściwy do rozpoznania wniosku o wydanie postanowienia w postępowaniu wykonawczym; wprowadzono także możliwość udziału prokuratora w posiedzeniu w przedmiocie wstrzymania orzeczenia, jeżeli wstrzymanie orzeczenia skutkowałoby zwolnieniem skazanego z jednostki penitencjarnej, a sprzeciw prokuratora złożony najpóźniej na posiedzeniu spowoduje, że postanowienie o wstrzymaniu wykonania kary nie będzie wykonalne z chwilą wydania, a dopiero po uprawomocnieniu;

- art. 14b k.k.w. oraz art. 78 k.k. i 79 k.k. - sąd będzie miał możliwość wydania - w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia o przystąpieniu do wykonania orzeczenia o karze pozbawienia wolności - postanowienia stwierdzającego, że skazany bezprawnie utrudniał wykonanie kary pozbawienia wolności, jeżeli ustali, że skazany w zamiarze utrudniania wykonania kary uciekł lub ukrywał się lub podjął działania w celu ucieczki lub ukrycia się; wydanie prawomocnego postanowienia będzie wiązało się z tym, że skazany będzie mógł ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary (lub kar) pozbawienia wolności dopiero po odbyciu - kary (lub kar);

- art. 43e, 43la, 43lj, 43lla-llbb: dozór elektroniczny ubiegać się może nie tylko skazany, wobec którego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 1 roku i 6 miesięcy, ale też skazany wobec którego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata, jeżeli do odbycia pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy (jeżeli nie zachodzą warunki z art. 64 § 2 k.k.); możliwe jest także ubieganie się o dozór elektroniczny, jeżeli skazanemu wymierzono dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno, jeżeli nie przekraczają w sumie 1 roku i 6 miesięcy albo 3 lat i do odbycia pozostało nie więcej niż 6 miesięcy;

wprowadzono rozwiązanie, zgodnie z którym sprzeciw prokuratora co do zezwolenia na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego złożony najpóźniej na posiedzeniu po ogłoszeniu postanowienia powoduje, że postanowienie to staje się wykonalne dopiero z chwilą uprawomocnienia, a nie z chwilą wydania postanowienia;

w przypadku orzeczenia kary (lub sumy kar) nie przekraczającej 4 miesięcy i skazany odbywa karę w zakładzie karnym, wyłącznie właściwa do rozpoznania wniosku o udzielenie zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego jest komisja penitencjarna działająca w zakładzie karnym, w którym skazany przebywa (nie sąd penitencjarny); komisja wydaje decyzję w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku, na decyzję przysługuje skarga w terminie 7 dni od ogłoszenia lub doręczenia decyzji, a ponowny wniosek złożony przed upływem miesiąca od dnia wydania decyzji odmownej pozostawia się bez rozpoznania;

- 63c k.k.w. - wprowadzono możliwość wnioskowania przez skazanego do kuratora zawodowego o to, aby wydał decyzję o ustaleniu rozliczenia godzin nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w innych okresach niż miesięczny na czas nie dłuższy niż 6 miesięcy, nie przekraczając okresu orzeczonej kary ani orzeczonej łącznej liczby godzin wykonywanej pracy w tym okresie; kurator może uwzględnić wniosek wyłącznie jednokrotnie i wyłącznie w ważnych względów - w szczególności uzasadnionych wykonywaną przez skazanego pracą zarobkową lub stanem zdrowia;

- 79 k.k.w. - zasadą jest to, że skazanego na karę pozbawienia wolności sąd poleca zatrzymać i doprowadzić do aresztu śledczego bez wezwania do stawiennictwa w określonym terminie w oznaczonej jednostce penitencjarnej; wyłącznie w uzasadnionym wypadku i na wniosek skazanego Sąd może wezwać skazanego do stawienia się w wyznaczonym terminie w areszcie śledczym - jeżeli dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego uzasadniają przypuszczenie, że skazany stawi się na wezwanie; jeżeli mimo wezwania, skazany nie stawi się w areszcie śledczym, sąd poleci go zatrzymać i doprowadzić, a także obciąży skazanego kosztami zatrzymania i doprowadzenia.

- 89 k.k.w. - wprowadzono zmiany w zakresie czasu po jakim możliwe jest przeniesienie skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności z zakładu zamkniętego do zakładu półotwartego i otwartego; przeniesienie do zakładu półotwartego dotychczas było możliwe po 15 latach kary, a obecnie wydłużono ten okres do 20 lat; przeniesienie do zakładu otwartego dotychczas było możliwe po 20 latach kary, a obecnie wydłużono ten okres do 25 lat;

- 91 i 92 k.k.w. - wprowadzono ograniczenia w zakresie udziału skazanych w zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych; skazanym przebywającym w zakładach typu półotwartego można zezwalać na udział w organizowanych przez administrację zakładu karnego poza terenem zakładu karnego grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych, jednak zastrzeżono, że wyłącznie w obecności funkcjonariusza lub pracownika zakładu karnego, a ponadto wprowadzono limit liczby opuszczeń zakładu karnego w celu udziału w tych zajęciach dla jednego skazanego - 28 w ciągu roku; skazanym przebywającym w zakładach typu otwartego można zezwalać na udział w organizowanych przez administrację zakładu karnego poza terenem zakładu karnego zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych oraz innych takich zajęciach i imprezach organizowanych poza terenem zakładu karnego, jednak wprowadzono limit liczby opuszczeń zakładu karnego w celu udziału w tych zajęciach dla jednego skazanego - 56 w ciągu roku;

- 92 k.k.w. - wprowadzono zmiany dotyczące porozumiewania się skazanych przebywających w zakładach typu otwartego ze światem zewnętrznym: rozmowy skazanych w trakcie widzeń mogą podlegać nadzorowi administracji zakładu karnego (dotychczas nie podlegały); korespondencja skazanych może podlegać cenzurze administracji zakładu karnego (dotychczas nie podlegała); rozmowy telefoniczne skazanych lub prowadzone za pomocą innych środków łączności mogą podlegać kontroli administracji zakładu karnego (dotychczas nie podlegała);

- art. 105 k.k.w. - wprowadzono obowiązek ponoszenia przez skazanych samodzielnie kosztów prowadzenia korespondencji, w tym korespondencji urzędowej - wyłącznie w szczególnie uzasadnionych wypadkach skazany, który nie posiada środków pieniężnych, może otrzymać od administracji zakładu karnego znaczki pocztowe na korespondencję (dotychczas finansowano skazanym 2 przesyłki w miesiącu);

- 105a k.k.w. - określono, że osoba małoletnia do lat 15 korzysta z widzenia ze skazanym pod opieką pozostającego na wolności przedstawiciela ustawowego lub pełnoletniej osoby najbliższej, a w przypadku gdy uprawniony do opieki nad osobą małoletnią podczas widzenia nie uzyskał zgody na widzenie, nie chce lub nie może z niego skorzystać - pod opieką funkcjonariusza lub pracownika zakładu karnego wyznaczonego przez dyrektora zakładu karnego;

- 110b k.k.w. - wprowadzono obowiązek uiszczania zryczałtowanej miesięcznej opłaty w związku z wyposażeniem celi mieszkalnej w dodatkowy sprzęt elektroniczny lub elektryczny - opłata ta obciąża każdego skazanego przebywającego w tej celi i potrącana zostaje ze środków pieniężnych pozostających w dyspozycji skazanego, a jeżeli środkami takimi skazany nie będzie dysponować, to podlegać będzie egzekucji administracyjnej po opuszczeniu zakładu karnego; w szczególnie uzasadnionych wypadkach, zwłaszcza gdy skazany nie posiada środków finansowych i zatrudniony jest nieodpłatnie w zakładzie karnym, dyrektor może zwolnić go od uiszczania opłaty;

- 113 k.k.w. - zmianie uległa wysokość kwoty wolnej od egzekucji w zakresie środków pieniężnych, które skazany otrzymuje w danym miesiącu - 20% minimalnego wynagrodzenia za pracę (dotychczas 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników);

- art. 126 k.k.w. - zmianie uległa wysokość kwoty jaka pobierana jest na tzw. żelazną kasę (środki gromadzone i zachowane do przekazania skazanemu w chwili jego zwolnienia z zakładu karnego, z przeznaczeniem na przejazd do miejsca zamieszkania i na utrzymanie) - do wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (dotychczas przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników); gromadzeniu podlega: 50% kwoty zdeponowanej przez skazanego przy przyjęciu do zakładu karnego, jednak nie więcej niż kwota odpowiadająca wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę (dotychczas przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników), 50% z przypadającego skazanemu miesięcznie wynagrodzenia za pracę po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, jednak nie więcej niż kwota stanowiąca 8% minimalnego wynagrodzenia za pracę (dotychczas 4% jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników), a także 50% każdego z innych wpływów pieniężnych skazanego jednak nie więcej niż kwota stanowiąca 8% minimalnego wynagrodzenia za pracę (dotychczas 4% jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników);

- art. 143 k.k.w. - wprowadzono nowy rodzaj kary dyscyplinarnej, w postaci pozbawienia możliwości korzystania z widzeń i samoinkasującego aparatu telefonicznego na okres do 28 dni;

- art. 223f k.k.w. - wprowadzono możliwość przeprowadzania szeroko pojętej kontroli osób skazanych i tymczasowo aresztowanych przebywających w jednostkach penitencjarnych - kontroli pobieżnej, osobistej, cel i innych pomieszczeń w oddziałach mieszkalnych, pomieszczeń poza oddziałami mieszkalnymi, paczek, przedmiotów i bagaży, pojazdów, którymi są przewożeni skazani lub tymczasowo aresztowani do i z miejsca pracy poza zakładem karnym lub aresztem śledczym, miejsca pracy skazanych lub tymczasowo aresztowanych poza terenem zakładu karnego lub aresztu śledczego, a także kontrolę generalną; osobie kontrolowanej przysługuje skarga do właściwego sądu penitencjarnego w terminie 7 dni od dnia przeprowadzenia kontroli osobistej w celu zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości jej przeprowadzenia, a skargę składa się na piśmie za pośrednictwem dyrektora zakładu karnego lub aresztu śledczego.

Rocznie zakłady karne w Polsce opuszcza (i odpowiednio podobna liczba jest przyjmowanych) około 90 tysięcy osób.