Blog

Prawo spadkowe - Testament audiowizualny i ustny

Rząd proponuje wprowadzenie istotnych zmian w obszarze prawa spadkowego w zakresie formy sporządzania testamentu ustnego. Pojawił się pomysł na utrwalenie ostatniej woli przez spadkodawcę w drodze testamentu audiowizualnego.

Rozpoczynając rozważania przyznać trzeba, że forma testamentu notarialnego daje najwyższą gwarancję autentyczności oświadczenia spadkodawcy. Niekiedy okoliczności uzasadniają niezwłoczne złożenie testamentu i ustawa - kodeks cywilny daje wówczas możliwość oświadczenia ustnie o przeznaczeniu majątku spadkowego.

Dotychczasowe brzmienie ustawy przewiduje skorzystanie z ustnej formy testamentu, gdy istnieje obawa rychłej śmierci. Krótko ujmując są to sytuacje zagrażające życiu, w tym nagłe pogorszenie stanu zdrowia. Nadto taka forma testamentu została przewidziana w razie wystąpienia szczególnych okoliczności, które uniemożliwiają lub utrudniają zachowanie zwykłej, tradycyjnej formy testamentu. Spadkodawca wówczas może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. To nie są wszystkie wymagania stawiane przez ustawę, bowiem ostatnią wolę przekazaną ustnie przez spadkodawcę należy potwierdzić na piśmie, przed upływem roku od dnia złożenia oświadczenia. Spisany dokument wraz z oznaczeniem miejsca i daty musi nadto zawierać miejsce i datę złożenia oświadczenia przez spadkodawcę, nadto konieczne jest złożenie pod nim podpisów przez spadkodawcę i co najmniej dwóch świadków.

Zdarzyć się może, że treść testamentu ustnego nie zostanie w opisany sposób stwierdzona (np. spadkodawca umrze). Wówczas ustawa umożliwia stwierdzenie treści ostatniej woli spadkodawcy w drodze zgodnych zeznań świadków, złożonych przed sądem i to w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku (dnia śmierci). Ustawa w dotychczasowym brzmieniu przyjmuje pewne ustępstwo w razie gdy przesłuchanie jednego świadka (z co najmniej trzech) nie jest możliwe lub bardzo utrudnione. W takiej sytuacji sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Opisana forma testamentu budzi największe wątpliwości w zakresie odtworzenia ostatniej woli spadkodawcy i jej autentyczności, jednakże pozwala spadkodawcy na złożenie oświadczenia w sytuacji, gdy inna forma utrwalenia ostatniej woli nie jest możliwa.

Wobec zgłoszonych wątpliwości proponowana jest zmiana przepisu art. 952 § 1 kodeksu cywilnego mająca na celu wprowadzenie zupełnie nowej formy składania oświadczeń ostatniej woli, tj. w drodze testamentu audiowizualnego, która nie wymaga obecności świadków.

Przechodząc do szczegółów sporządzania takiego testamentu, wskazywane jest, iż utrwalenia oświadczenia testatora mógłby dokonać on sam lub osoba trzecia. Podkreśla się, że w nagraniu audiowizualnym będzie wymagane podanie miejsca oraz daty sporządzania testamentu.

Procedura przekazania takiego testamentu celem "jego otwarcia" i ogłoszenia przez sąd polegałaby na obowiązku dostarczenia nagrania przez osobę posiadającą dostęp do tak utrwalonego oświadczenia. Przekazanie nagrania do sądu powinno nastąpić w ciągu miesiąca od jego powstania lub w ciągu trzech miesięcy od chwili śmierci testatora. Sąd będzie oceniał stan świadomości i swobodę wypowiedzi testatora w chwili sporządzania nagrania, tj. będzie poddawał analizie czy na decyzję spadkową mogły wpłynąć osoby trzecie.

Wobec postępującej cyfryzacji i trudności dowodowych w przypadku stwierdzenia treści testamentu ustnego na dotychczasowych zasadach, omawianą zmianę należy uznać za celową i potrzebną.